Divina Commedia: De laatste etappe: Paradijs

Aan de poort van het Paradijs staat Dante. Hij wordt meegevoerd naar de hemel, getrokken door de ogen van Beatrice. Het is een bijzonder moment in dit meesterwerk. Hier stijgt de held en verteller van het verhaal hoger en hoger.

Met dezelfde precisie als de eerste 2 delen heeft Dante dit laatste deel van de Goddelijke komedie geconstrueerd. Als onderdeel van de goddelijke 3-eenheid, volgt het Paradijs na de Hel en de Louteringsberg.

Stond de Hel in het teken van de straf, de Louteringsberg voor het louteren, in het laatste deel staat de goddelijke beleving centraal. De beloning voor een godvruchtig leven.

Het contrast met de eerdere delen is dat Dante zich in de Hel en op de Louteringsberg nog verbonden voelde met de aarde. De Hel bevindt zich in de aarde, de Louteringsberg aan de andere kant, in feite het Zuidelijk halfrond. De hemel bevindt zich buiten de aarde.

De constructie van de hemel is in dezelfde vorm als de hel die Dante heeft geconstrueerd. Ook hier zijn cirkels, in totaal 9 hemels, verdeeld over de verschillende geesten die er zijn in de hemel. Daarbuiten zijn de hemelroos en uiteindelijk God, omringd door 9 engelenkoren.

De hoofdpersoon en verteller ondergaat deze reis door de hemel als een visioen, meegezogen door zijn begeleider Beatrice. Zij vervult een bijzondere rol van enerzijds de aardse liefde en de goddelijke liefde anderzijds. De erotiek speelt hier geen rol. Het is echt een zuiver religieuze beleving. Dat maakt dit boek misschien ook tot het minst toegankelijke deel van het 3-luik van Dante.

Het is werkelijk een tour de force. Waar ik grote waardering voor heb. Ik hoop u mee te kunnen nemen in dit tegenwoordig minst gewaardeerde deel van de Divina Commedia, terwijl het in Dantes tijd ongetwijfeld als hoogtepunt gold.

Binnenkort reis ik verder met Dante door het Paradijs.

Intermezzo: Divina Commedia: Tussen berg en hemel

De reis van Dante is nu op 2/3 van zijn tocht. Na de diepten van de Hel, volgde de klim op de Louteringsberg. Nu vervolgt hij onder begeleiding van Beatrice de vaart naar de hemel.

De verteller zal nog veel ontdekken en zo diep als de hel ging, zo hoog gaat nu zijn reis door de hemel. Hij zal niet alleen de hemel zien, maar ook dicht bij de hemellichamen komen en uiteindelijk dicht bij God. Heel dicht bij God. Zo dicht is nog nooit een levend wezen bij de almachtige geweest.

Het Paradijs saai?

Veel lezers duiden het gedeelte dat nu aanbreekt als saai aan. Het vormt natuurlijk wel een contrast met het 1e deel van de hel. Zijn het daar de gestraften die uitvoerig beschreven worden, hier komen de goeden aan bod. Ze krijgen allemaal alle lof toebedeeld en er klinkt heel veel gezang, samen met een geur van bloemetjes en andere gelukzalige momenten.

In een uitvoerig essay over Dantes Goddelijke komedie schrijft de dichter T.S. Eliot zijn relatie met dit bijzondere werk. Hij schrijft in het essay dat het deel van de Louteringsberg vrijwel naadloos overgaat in het Paradijs.

Boetedoening – loutering – zaligheid

Is de hel het moment van boetedoening, de Louteringsberg de fase van de loutering. In het 3e en laatste deel staat de zaligheid centraal. Terecht wijst Eliot op de verbinding van de delen met elkaar. Dat daarmee het middendeel van een ongekende schoonheid is.

Na het lezen van de Purgatorio kom je er ook weer achter hoe krachtig de verteller het proces van reiniging beschrijft. Ik vind het gewoon een deel waaruit je als lezer het meeste lering kunt trekken. Dat je al tijdens je leven aan dit proces kunt beginnen. De ervaringen die Dante samen met zijn reisgenoten beleeft, helpen hem om uiteindelijk het donkere woud te overwinnen.

Reis door tijd en ruimte

Het laatste deel wordt niet alleen een reis door de hemel, maar ook door tijd en ruimte. De verteller tart aan de wetenschappelijke kennis van zijn tijd. Het grenst tegen het onmogelijke. En op een wonderbaarlijke manier weet Dante het mystieke en goddelijke hiermee te combineren.

Nieuw blad: Divina Commedia: Louteringsberg: Canto 33b

Dante krijgt een bijzondere vergelijking naar het hoofd geslingerd van Beatrice. Ze vergelijkt het inzicht van Dante met een tak die in de Elsa ligt. De rivier bevat zoveel kalk dat in vrij korte tijd de tak bedekt wordt met een laag kalk, waardoor de tak versteent. Het inzicht van Dante is net zo versteend als het stuk hout dat in dit water ligt.

Dante mag dan wel vele studies hebben gevolgd, het biedt hem nog geen inzicht in het goddelijke. Hier breekt een bijzonder deel van de reis aan. Onder leiding van Beatrice krijgt hij een inkijkje in dit inzicht. Het tafereel dat zich zojuist rond de boom van kennis van goed en kwaad heeft afgespeeld is daar de inleiding van.

Rond het middaguur stoppen de 7 vrouwen die hen begeleiden. Ze staan aan de rand van het woud en zien hier de rivieren die het aardse paradijs begrenzen. Matelda brengt hem en Statius die ook nog bij hen is, naar de oorsprong van deze 2 rivieren. Hier mag Dante van het water drinken.

Er rest mij niet meer ruimte op dit blad,
O lezer, om het water te bezingen
Waarvan ik gaarne meer gedronken had,

Want ik verlaat de berg der louteringen.
Dit deel is af. Ik voeg mij naar de toom,
De teugels die mij tot beperking dwingen.

Ik kwam herboren uit de goede stroom,
Zo puur als bomen die nieuw lover krijgen
En zich vernieuwen tot een nieuwe boom,

Gereed om naar de sterren op te stijgen. (vs 136 – 145; vert. Ike Cialona en Peter Verstegen)

De verteller bedient zich van een heerlijke vergelijking. Als eerste begint hij over het letterlijke schrijfproces van dit meesterwerk op de vellen papier. Het aantal bladen dat hij nog heeft voor dit 2e deel van de Goddelijke Komedie is op. Dante kan misschien wel willen, het papier is op. Er is geen ruimte meer om uit te wijden.

De vergelijking met de boom waaruit de blaadjes schieten in het voorjaar, is heel mooi. De blaadjes maken de oude boom weer nieuw en fris. Ontdaan van de oude ballast. Het is weer net zo beeldend als de eerdere vergelijkingen die de verteller maakt. Het geeft dit meesterwerk zijn glans. Het oude blad is volgeschreven, het nieuwe blad lonkt. Zo sterk zelfs dat je als lezer verder wilt naar het 3e en laatste deel: het Paradijs!

Literatuur

De hier gebruikte vertaling is van Ike Cialona en Peter Verstegen uit 2000. Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen.