Mercurius: Paradijs: Canto 5

 

Maar als een pijl die in de roos reeds doel treft

voordat tot rust gekomen is de pees,

zo snelden zij en ik op 't tweede rijk af.

Mijn Vrouwe straalde hier zo'n blijdschap uit

toen ze in het licht van deze hemel opging

dat meer nog op ging lichten de planeet

En als die ster verschoot, als díe al lachte,

hoe ík dan, wie 't verschieten toch als mens

van onbestendige aard, is aangeboren..!

Net zo als in een vijver, kalm en klaar,

elk ding van buiten vissen toe doet schieten,

wanneer zo'n vis maar denk dat 't voedsel is,

zo zag ik hoe wel meer dan duizend lichten

op ons af schoten, en eenstemmig klonk:

'Hij daar zal onze liefde nog vergroten!' (Brouwer, Canto 5, 91-105)

Eerst legt Beatrice aan Dante uit hoe het komt dat ze zo'n fonkelende goddelijke straling heeft. Hij is er nauwelijks tegen opgewassen. Het is de goddelijke liefde die haar vervult en die levende mensen hoogstens heel zwakjes kunnen uitstralen. 

Beatrice straalt ten volle de liefde van God uit. Ze is daarmee oogverblindend voor Dante en nauwelijks aan te kijken. Het licht is te fel voor hem. Zijn ogen kunnen het niet aan.

Veilige route

Het antwoord op Dantes vraag blijft op de veilige route. Doe vooral goede dingen, leef de geloften na maar ga er ook niet kortstondig mee om. Dat levert vooral problemen op zoals Jeptha die zo onbedoeld zijn dochter offerde en Agamemnon offert het mooiste dat hij heeft. Ook een dochter, namelijk Iphigenia. Vondel brengt in 1659 in zijn toneelstuk Jeptha of Offerbelofte ook de verhalen uit de bijbel en de Griekse mythologie bij elkaar.

Als Beatrice uitgepraat is, schieten Dante en zij met de snelheid van het licht door het hiernamaals. Ze komen aan in het 2e hemelrijk, onder invloed van de planeet Mercurius. 

Kleurrijk Mercurius

De planeet die het dichtste bij de zon staat is in Dantes tijd niet zo bekend. Er werd altijd verondersteld dat de planeet bruingrijs was, maar na een bezoek van de ruimtesonde Messenger in 2013 blijkt het landschap van de planeet buitengewoon kleurrijk te zijn in alle tinten blauw, wit en oranje.

Er komen allemaal lichtende wezens op Dante en Beatrice af als ze het hemelrijk bereiken. Ze verwelkomen hem met de roep dat de hun liefde zal toenemen bij het zien van de levende Dante. Ze dagen hem uit om te vragen wat hij wil. Het mag. Ook van Beatrice. Daar maakt hij kennis met een bijzondere verschijning die nog niet meteen zijn naam wil prijsgeven.

vlak voor de zon straalt

een planeet zijn eigen licht

duizenden geesten

Literatuur

De hier gebruikte vertaling is van Rob Brouwer uit 2002. Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen. Naar believen wissel ik de citaten af uit deze enorme hoeveelheid vertalingen.

Tweestrijd: Paradijs: Canto 4

Bij twee gerechten, evenzeer verlokkend
en op één afstand, sterf men eer van honger
Dan dat de keus van 't eene een bete toelaat.

Zóó staat een lam onthutste bij twee begeer'ge
En wilde wolven, vreezende voor beiden;
Zoo staat een jachthond bij een tweetal hinden.

Vandaar dat ik, door onderscheiden twijfel
Gelijk geschokt, mij-zelven over 't zwijgen
Noch prijs noch laak, dewijl 't noodzaaklijk was.

Ik zweeg dan; maar mijn wensch was me op 't gelaat
Geschilderd, en mijn vragen evenzeer
Veel warmer dan in woorden uitgedrukt. (Kok, Canto 4, vs 1 - 12)

Dante is in tweestrijd. De verteller vergelijkt het met het lam dat tussen 2 wolven ingeklemd staat. Of de hongerige die tussen 2 gerechten moet kiezen waarin hij allebei evenveel zin heeft. Hij zal net zo lang twijfelen tot hij van honger omkomt. Nog een extra vergelijking volgt, de jagende hond tussen 2 hindes.

De twijfel

Beatrice doorziet Dantes twijfel en haalt hem eruit. Ze wijst hem op het probleem. Hij heeft gesproken met Constantia en Piccarda. Zij zijn in een lager deel van de hemel omdat ze zijn tegengewerkt door mannen. Ze werden onder dwang uit het klooster gehaald. Hoe kun je dan nog goed doen? En de andere vraag is dat de zielen terugkeren tot de sterren volgens Plato.

Beatrice legt het hem haarfijn uit. Zielen kunnen niet liegen, maar er gelden hier wel 2 waarheden. Soms doet iemand ook iets onder dwang.  Het geweld van de ene mengt zich met de wil van de ander. Soms doe je iets kwaads om goeds voort te brengen. Stervelingen als Dante snappen dat niet.

Onrustige ziel

De dankbaarheid van Dante is groot. Zijn onrustige ziel komt tot rust, zoals een opgejaagd dier weer tot rust komt in zijn veilige hol. Een vergelijking die net als de eerder Uit de waarheid groeit ook de twijfel en daarmee introduceert hij meteen zijn volgende vraag. Kun je gemaakte beloftes ook inwilligen met andere goede dingen die je doet.

Hierop kijkt Beatrice hem aan. Haar met goddelijke liefde vervulde blik, wordt Dante teveel. Hij valt bijna in zwijm bij het zien van die vonken goddelijke straling.

de wolf en het lam

twijfelen naast de hinde

welk maaltje wordt het

Literatuur

De hier gebruikte vertaling is van A.S. Kok uit 1864. Het was de eerste integrale vertaling van Dantes meesterwerk in het Nederlandse. Er zijn daarna vele vertalingen van de Goddelijke komedie verschenen. Naar believen wissel ik de citaten af uit deze enorme hoeveelheid vertalingen.

Iedereen gelijk: Paradijs: Canto 3

"Broeder, onzen wil bevredigt
  De kracht der liefde, die ons doet begeeren
  Slechts wat wij hebben, en niet naar iets anders doet dorsten.

Wanneer wij verlangden hooger te zijn,
  Dan waren onze begeerten niet in harmonie
  Met den wil van Hem, die ons hier heeft beschikt;

Wat, naar gij zien zult, niet kan zijn in deze cirkels,
  Als onvermijdelijk wij hier leven in liefde,
  En gij den aard daarvan welbeschouwt.

Neen, het is het wezen van dit zalige zijn,
  Dat wij ons houden binnen den goddelijken wil,
  Waardoor onze eigen willen geheel één worden.

Zoodat, gelijk wij zijn van drempel tot drempel
  In dit rijk, het aan 't heele rijk behaagt,
  Gelijk aan den Koning die naar Zijn wil onzen wil richt;

En Zijn wil is onze vrede:
  Hij is die zee, waarnaar zich alles beweegt
  Wat hij schept, en wat de natuur maakt." (Bremer, Canto III, vs 70 - 87)

Dante mag zich voorstellen aan de mensen die in deze kring zijn. Hij moet goed kijken, het lijkt of hij in een spiegel kijkt. Als hij zich omdraait ziet hij de mensen niet meer. Beatrice legt de dommerik uit dat de spiegelende wezens die hij ziet en die op parels lijken, de echte wezens zijn. 

Verlangen

De schaduwen van de wezens die hij ziet, zijn de overledenen die hier leven. Meteen stelt Dante een domme vraag aan de eerste de beste die hij tegenkomt. Ben je wel tevreden hier of zijn er nog betere stukken van de hemel waarnaar je verlangt. Kortom: zit je wel genoeg in hogere sferen.

Het is Piccarda aan wie hij zijn vraag heeft gesteld. Ze straalt één en al blijheid uit en antwoordt hem vanuit dezelfde blijmoedigheid. Dommerik, wij zijn hier één en al hemelse liefde. Wij verlangen niet naar meer, maar zijn tevreden met wat we nu hebben.

Volmaakte harmonie

Hier in de hemel heerst de volmaakte harmonie. En dan mag het misschien wel lijken dat er wat hogerop meer sfeer te behalen is, voor Piccarda is het prima hier. Ze is niet bezig met meer. Ze is in het hier en nu en geniet van haar zaligheid.

Als Dante even later nog de non Constantia spreekt, vertelt ze iets over haar verleden. Hoe ze als non is weggehaald uit het klooster. Maar haar liefde voor God overwon. Ze is uitgepraat, draait zich om en verwijdert zich van Dante, al zingend het Ave Maria. 

spiegelbeelden

verschijnen en verdwijnen

geesten van geluk

Literatuur

De hier gebruikte vertaling is van Frederica Bremer uit 1943. Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen. Naar believen wissel ik de citaten af uit deze enorme hoeveelheid vertalingen.

Parel: Paradijs: Canto 2

Het scheen mij toe dat wij werden omgeven door een glanzende, dichte, vaste en heldere nevel, die gelijk was aan een door het zonlicht beschenen diamant. Die eeuwige parel nam ons in zich op, zoals water, zonder dat het zijn eenheid verliest, een zonnestraal in zich opneemt. Het feit dat ik een lichaam was (en hier op aarde kan niemand bevatten hoe de ene ruimtelijkheid in de andere kan opgaan, iets wat noodzakelijkerwijze gebeurt wanneer het ene lichaam doordringt in het andere), zou des te meer het verlangen in ons wakker moeten roepen om het Wezen te aanschouwen waarin de menselijke en goddelijke natuur, zoals men kan zien, één zijn geworden. (Van Dooren 1987, Canto 2, vs. 31 - 42)

De weg naar het paradijs leidt voor Dante op lichtstralen. Hij komt terecht in een schitterende nevel. Opgenomen in een parel, zoals het licht het water binnendringt. Een beeld dat pakt, maar dat ook verpakt is in de mystiek van het verhaal. 

Dante drijft op een bootje dat Minerva vooruit blaast. Met de snelheid van het licht vliegt de dichter daar rond. In de tekst merk je dat Dante veel dingen probeert te verklaren, al beweert hij het tegendeel. 

Vlekken op de maan

Je kunt niet verklaren wat hier allemaal gebeurt. De dingen die we op aarde geloven, zullen zich hier aan mij openbaren, weet hij. Toch vraagt hij meteen aan Beatrice wat de vlekken op de maan te betekenen hebben. Ze geeft hem het antwoord dat je vaak hoort: 'Wat denk je zelf?' Een irritant antwoord met de vraag die ze terugkaatst als dat de maan het zonlicht weerkaatst. 

Op het antwoord geeft Beatrice meteen een nieuw raadselachtig antwoord. Iets als: 'Dat vertel ik zo.' Om dan eerst ergens anders over uit te wijden. Het lijkt wel op de lichtstralen die volgens Dante even sterk blijven als je hun richting verandert met een spiegel. 

Krachten

Dantes verstand verlost zich uiteindelijk van zijn vroegere dwalingen. De krachten die spelen bij de vlekken op de maan, zijn de bewegingen van de engelen. Zij geven met hun twinkelingen van blijdschap de kenmerkende vlekken op de maan. 

de volle maan bloost

verlegen gele vlekken

schijnen door bomen

Literatuur

De hier gebruikte vertaling is van Frans van Dooren uit 1987. Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen. Afwisselend citeer ik uit deze trits vertalingen.

Tegen de zon in kijken: Paradijs: Canto 1

Die monding had het ochtend dáár en avond
hier gemaakt. Geheel wit bijna was dat
ginds rond, zwart aan de andere kant,

toen 'k Beatrice naar haar linker zij
gedraaid zag staan en in de zon zag kijken.
Nooit keek een adelaar daarin zó strak.

Zoals een tweede lichtstraal uit de eerste
uit te treden en óp te springen pleegt,
gelijk een pelgrim die terug wil keren,

zó paste aan haar houding, die mij door
mijn oog bewust werd, die van mij zich aan
en keek ik langer in de zon dan ooit. (Jansen 2021, Canto 1, vs 43 - 54)

Kijk nooit zonder bescherming in de zon, waarschuwen nieuwsberichten over het kijken naar de zon bij een eclips. Zoals bij de gedeeltelijke eclips gisteren. De enige 'echte' eclips uit mijn leven was in de zomer van 1999. Ik zat in Rome. Ik liep met mijn moeder in de tuin bij de Villa Borghese. 

Natuurlijk hadden wij geen eclipsbril bij ons. Alsof het dan alleen de moeite waard is om in de zon te kijken. Gelukkig mochten we vaak een bril of een cd lenen van de mensen om ons heen die naar de zon keken.

Het laatste deel: het Paradijs

Dante begint nu aan het laatste deel van zijn reis. Dit deel voltooit hij 4 jaar voor zijn dood in 1321. Het betekent de voltooiing van een meesterwerk. Sinds het verschijnen houdt het miljoenen mensen eindeloos bezig. 

Ik ben 1 van hen. Wat een boek is dit zeg. Ik ben er weer aan begonnen na een lange onderbreking. En eigenlijk durf ik het ook niet zo goed. De reis naar de hemel duidt wel een beetje op een einde.

Beatrice begeleidt Dante door de hemel. Zij vormt de volmaakte, hemelse liefde. Voor Dante is ze ook de schakel tussen het hier en het nu. Ze zegt het ook tegen hem. Hij moet hier alle referenties naar het aardse leven loslaten. Hij stijgt op. Het is hier even vanzelfsprekend als dat op aarde het water van een berg naar beneden stroomt.

Hemelse sferen

Een veelbelovend begin. Hij zal een reis maken door de hemelse sferen. Ook hier is het een zorgvuldig uitgedacht universum dat zich aan de lezer ontvouwt. En wat een taal weer. Zoals Beatrice aan hem verschijnt. Ze staat daar, half gedraaid naar de zon en kijkt naar het licht. 

Het beeld van deze vrouw die zo naar de zon kijkt, grijpt mij beet. Ze heeft geen eclipsbril op, maar kijkt. Dante kijkt zo lang naar haar en de zon dat hij sterretjes ziet en de afdruk van Beatrice in de zon in zijn netvlies gebrand staat. 

De verteller heeft het dan wel over adelaars, pelgrims en meerdere lichtstralen, maar ik denk dat het gewoon sterretjes zijn.

hoog tuurt de arend

zijn ogen leeg in de zon

een valk schicht het licht

Literatuur

De hier gebruikte vertaling is van Herman Jansen uit 2021. Dit is de laatst verschenen vertaling in het Nederlands. Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen.