Ogen en mond: Divina Commedia: Louteringsberg: Canto 31c

Overmand door de emoties is de verteller buiten westen geraakt. Hij wordt wakker terwijl de vrouw die hij eerder alleen zag aan de rivier, boven hem is. Ze trekt hem door het water van de Lethe. Het is Matelda die Dante eerder zag staan toen hij dit stuk bos ontdekte.

Ze glijdt zo licht als een bootje over het water en trekt hem achter zich aan. Hier reinigt Dante zich van zijn verleden. Zijn verleden waarvan hij zojuist berouw heeft getoond, wordt nu schoongewassen en vergeten. Tenslotte duwt ze zijn hoofd onder water, waarbij de verteller het water moet doorslikken. De ultieme reiniging.

Hij is er nog niet voordat hij Beatrice mag zien, gaat hij eerst nog langs de 4 nimfen. Ze vertegenwoordigen de 4 kardinale deugden: Voorzichtigheid, Rechtvaardigheid, Moed en Matigheid.

Dante verlangt ernaar de ogen van Beatrice te zullen zien. Het is een verwijzing naar de goddelijke schoonheid van de heldin. Hij wil haar ogen zien en haar mond. Ze staat bij de borst van de griffioen. Ze kijkt strak naar het mythische dier dat Jezus verbeeldt.

Duizenden begeerten, heter dan de vlam is, vestigden mijn ogen op de stralende ogen die gedrug de griffioen alleen aanschouwden. Zoals de zon schijnt in een spiegel, straalde er het tweevoudig dier in , nu met de ene dan met de andere werking. Denk, o lezer, hoe ik moest verwonder staan, toen ik het wezen in zichzelf stil zag blijven, en veranderen in zijn beeld. (vs 118 – 126; vert. Haghebaert)

De ogen kaatsen als een zon in de richting van het dier. Het duidt op de tweeduidigheid van dit wezen dat voor geen mens te bevatten is. Er klinkt engelengezang op. De vrouwen die rond Dante dansen, roepen Beatrice op om haar ogen op hem te richten. Net als dat ze haar mond (haar 2e schoonheid) aan hem zou moeten laten zien.

Literatuur
De hier gebruikte vertaling is van P.B. Haghebaert uit 1947. Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen.

Beschaamd en stom: Divina Commedia: Louteringsberg: Canto 31b

Zoals alleen een vrouw kan doen, drukt Beatrice het er nog eens goed in bij de verteller Dante. Na haar dood had de dichter zich tot de hemel moeten richten in plaats van met andere vrouwen in zee te gaan. Dat hij naar haar dood onverschrokken liefdesverklaringen aan andere vrouwen doet. Dat is toch echt heel slecht.

Ze wijst hem op zijn leeftijd. Ook omdat hij het nog gewoon doet terwijl hij ouder – en dus wijzer – zou moeten zijn. De vergelijking die Beatrice hier maakt is prachtig. Ze vergelijkt het met jonge en oude vogels. Zijn de oude vogels niet zomaar te vangen?

“De jonge vogel laat tot twee- driemaal op zich schieten: maar het is vruchteloos geschoten naar de oude vogel, of voor hem het net gespannen.” Zoals een kind beschaamd en stom staat met zijn ogen naar de grond en luistert, de eigen schuld erkennend en bedroefd. (vs 61 – 66; vert. Haghebaert)

Ze spreekt hem toe als een schuldig kind. Dante kan er alleen maar met teneergeslagen hoofd staan. Ze wijst hem nog streng op zijn volwassenheid. Hij heeft immers een baard, laat die maar eens zien. Je lijkt er nooit iets te willen leren.

Heerlijk die vermaning. Dante moet diep door het stof. Hij kijkt nog eens goed naar Beatrice en wordt getroffen door haar schoonheid. Zij doet alle vrouwen die hij een liefdesverklaring gegeven heeft, abrupt vergeten.

Dan raakt de schrijver getroffen tot in het diepste van zijn binnenste. Hij wordt overmand door emotie en zakt in elkaar.

Literatuur
De hier gebruikte vertaling is van P.B. Haghebaert uit 1947. Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen.

Gespannen handboog: Divina Commedia: Louteringsberg: Canto 31a

Het beklimmen van de Louteringsberg heeft Dante in het aards paradijs gebracht. De mooiste plek op aarde. Nu staat hij tegenover Beatrice en zij verlangt van hem dat hij zich reinigt. Dante wordt ook gelouterd aan het einde van dit 2e deel van de Goddelijke komedie.

Hij moet diep door het stof. De engelen hebben hem in de vorige canto verdedigt, maar Beatrice is nog nier overtuigd. Je zondige herinneringen zijn nog niet meegenomen in de stroom van de rivier de Lethe.

Beatrice is streng tegen de verteller Dante. Kom op jongen, is het waar wat ik zojuist heb verteld? Het is nogal een zware beschuldiging die ik aan je adres heb gegeven. Dante kan niet veel meer dan wat stamelen. Hij wil iets antwoorden, maar krijgt het niet voor elkaar.

Nog een oproep van Beatrice. Kom op, je wilt mij niet wijsmaken dat je je goed gedragen hebt sinds ik door ben. Dan krijgt Dante eindelijk een ‘ja’ over zijn lippen. Het is vrijwel niet te horen, biecht de verteller op. Je had het moeten zien, anders zou je het niet geloven. Maar wat er dan gebeurt, laat zich alleen in een vergelijking uitdrukken:

Zoals de handboog die te fel gespannen is, bij het losgaan breekt, en springen doet, zijn pees, en minder krachtig met de pijl het doel genaakt. Zo brak ik, onder zulk een grote last, ook los in zuchten en in tranen; en de stem viel van mijn lippen lam. (vs 16 – 21; vert. Haghebaert)

De boog is gebroken onder de spanning van de pees. De gevoelens overmeesteren hem en Dante moet verschrikkelijk huilen en zuchten. Hij bekent, maar Beatrice drukt het er nog eens goed in. Zo wijst ze hem 3 keer op zijn zonden en vraagt van hem oprechte berouw.

Literatuur
De hier gebruikte vertaling is van P.B. Haghebaert uit 1947. Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen.

Smelten: Divina Commedia: Louteringsberg: Canto 30c

De vergelijking met de ijskoude en bevroren sneeuw op de Apenijnen, die door een veranderende windrichting weer smelt, is prachtig. Het koude hart van Dante smelt onder de woorden die de engelen zingen.

Maar het gaat verder. De engelen bij hem zijn door medelijden getroffen. Het ijskoude hart ontdooit in zuchten en tranen. Dante staat daar te huilen en realiseert hoe nietig en zondig hij eigenlijk is. Hij mag hier helemaal niet staan!

Beatrice is harder. Ze wijst de engelen op de zondige levensstijl van de verteller. Hij staat hier wel te grienen, maar het is geen onschuldige jongen hoor. Zeker. Die Dante heb ik bij leven nog wel een beetje in bedwang weten te houden, maar na mijn dood is hij flink losgegaan.

Ondanks alle verwoede pogingen van Beatrice om zich in dromen en visioenen te openbaren. Dante blijft op het slechte pad. Er rest nog slechts een laatste redmiddel: hem naar hier te brengen.

Ik ben zelf naar het dodenrijk gegaan Om daar, betraand, Vergilius te smeken Hem hier te brengen: dat heeft hij gedaan. Wij zouden Gods verheven voorschrift breken Als hij het Lethewater drinken zou, Terwijl hij de rivier zou oversteken, Zonder beweend te hebben van berouw. (vs 139 – 145; vert. Cialona en Verstegen)

Hier openbaart de aanstichter van de reis. Het is Beatrice die Vergilius naar Dante heeft gestuurd. Terwijl Dante daar in het donkere woud liep, heeft de Romeinse dichter Vergilius hem gehaald en hier gebracht. Het was het laatste redmiddel.

Daarom helpt een beetje grienen niet, stelt Beatrice streng. Ze vindt dat hij oprecht berouw moet tonen. Anders overtreden we de regels. Het Lethewater mag je pas drinken als je berouw hebt van je zonden.

Literatuur
De hier gebruikte vertaling is van Rob Brouwer uit 2001. Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen.

Beatrice: Divina Commedia: Louteringsberg: Canto 30b

De verdwijning van Vergilius en verschijning van Beatrice. Laat de lezer zien dat de verteller Dante nu helemaal op zichzelf is aangewezen. Hij kan niet meer terugvallen op het weten, de wijsheid waar Vergilius symbool voor staat. Hij moet zich overleveren aan de goddelijke wijsheid waar Beatrice voor staat.

De beeldentaal waarmee de verteller zich bedient, is een opeenstapeling van allemaal schoonheid. De mooiste bloemen komen voorbij en er klinkt een liefelijk engelengezang op.

Dante nadert het einde van de Louteringsberg. De beelden die hier aan de orde komen, zijn ook vaak de reden van critici om te vinden dat het einde van Dantes meesterwerk wel erg zoetsappig is. Je ruikt teveel bloemetjes en hoort teveel geliefkoosd engelengezang. Wat betreft literatuur en het steeds zoeken naar nieuwe, treffende vergelijkingen, zit in dit deel van de Louteringsberg vooral de uitdaging, maar ook de voorbereiding wat straks in het Paradijs zal langskomen.

Dan openbaart Beatrice zich te midden van de bloemenzee en muzikale pracht.

‘Ja, ik ben Beatrice. Kijk naar mij! Hoe durf je deze lusthof te betreden? Wie hier blijft is toch van zonden vrij? Snel richtte ik mijn ogen naar beneden Eerst naar het water, daarna naar de grond, Daar ze mijn spiegelbeeld uit schaamte meden. Ik was een knaap die voor zijn moeder stond, Van wie hij een berisping had gekregen, En die haar strenge liefde bitter vond. (vs 73 – 81; vert. Cialona en Verstegen)

De verteller heeft haar al heel lang niet meer gezien. Ze is 10 jaar voor het jaar waarin Dante zijn reis maakt door het hiernamaals, overleden. Ze symboliseert hier overduidelijk meer dan de liefde. Ze symboliseert hier zuiverheid en Gods aanwezigheid.

Beatrice openbaart zich aan Dante met de uitroep: wat doe je hier? De verteller kan niet veel meer dan zijn ogen neerslaan in de rivier de Lethe. Dante schaamt zich, terwijl het engelenkoor inzet met psalm 31. Een lied over het godsvertrouwen. Ze komen tot het 9e vers, met de woorden ‘mijn voeten’. Dat symboliseert de nederigheid waaraan Dante zich zal moeten onderwerpen.

Literatuur
De hier gebruikte vertaling is van Ike Cialona en Peter Verstegen uit 2000. Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen.