Dante, de Arabier

Dantes indeling van het hiernamaals

De Goddelijke komedie kenmerkt zich door een uitermate sterke mathematische indeling. In zijn inleiding bij de vertaling van Dantes Divina Commedia schrijft Frans van Dooren over deze uiterst ver doorgevoerde structuur:

[E]en structuur zo evident en doelbewust aangebracht (geprogrammeerd zou men kunnen zeggen) dat het woord architectuur er beter voor op zijn plaats is. (23)

Het boek is een spel tussen de getalsreeksen 3 en 10. Het boek is tot in alle details zo geconstrueerd. Zo is het in 3-en gedeeld (hel, louteringsberg, paradijs). Daarnaast telt elk deel 33 canti. Met de inleiding erbij telt het hele boek 100 canti. Daarbij bestaat elk deel uit 33.000 woorden en komt het totaal – het lijkt bijna toeval – op 100.066 woorden.

Elke strofe is 3-delig en ook inhoudelijk speelt Dante met deze getalsreeksen. Zo verschijnt Beatrice in canto 64 (na 63 canti), waarna nog 36 canti volgen. Het is een spel met het getal 3 waar bijna geen toeval in kan zitten.

Hiernamaals in ringen en lagen

Dante deelt het hiernamaals zelf in de Goddelijke komedie even zorgvuldig in verschillende ringen en lagen aan. Het is gedeeltelijk gebasseerd op een nieuwe denkwijze en gedeeltelijk een oude. Vooral de indeling van de hel in ringen is een fraai staaltje van Middeleeuwse verbeelding.

In zijn boek Waarom de hel naar zwavel stinkt bespreekt de geoloog Salomon Kroonenberg de geologische waarheden in de mythologie. Hij heeft veel aandacht voor de mythische verbeelding van de hel zoals Dante deze beschrijft in zijn Goddelijke komedie. De Utrechtse hoogleraar geologie doet een interessante uitspraakt.

Invloed van de Arabieren

Volgens Salomon Kroonenberg is het beeld van de hel zoals Dante deze schets in zijn meesterwerk, afgeleid van de Arabieren. Lang is gedacht dat het beeld van de hel als trechter uit het brein van Dante is ontsproten. Zelfs veel hedendaagse commentaren lijken dit beeld te willen bevestigen.

Salomon Kroonenberg laat zien dat Dante zijn denkbeeld van de hel in ringen, als een trechter naar beneden, heeft ontleend aan Arabische legenden uit de 9e eeuw. In de Isra reist de profeet Mohammed in 1 nacht naar Jeruzalem. De Mi’raj is de hemelbestijging van de profeet, waarbij de engel Gabriël hem begeleidt.

Hel van cirkelvormige trappen

Ook in deze bronnen bestaat de hel uit cirkelvormige trappen. De diepte van de hel neemt toe met de ernst van de begane zonden. De vondst dat Dante zijn idee ontleend heeft aan de Islam, is niet erg gewaardeerd. Het ongeloof zorgt ervoor dat veel verklaringen nog hierover zwijgen.

In mijn ogen bewijst het dat Dante goed op de hoogte was van verschillende Oosterse denkbeelden. Daarmee wint het boek juist aan kracht. De verbinding van deze wetenschap met de wetenschap van de Grieken en Romeinen versterkt de universaliteit van zijn boek.

Literatuur
De hier gebruikte inleiding is van F. van Dooren bij zijn vertaling van de Goddelijke komedie (Amsterdam, 1987).
Er zijn vele vertalingen van Dantes meesterwerk in het Nederlands verschenen.

Salomon Kroonenberg: Waarom de hel naar zwavel stinkt, Mythologie en geologie van de onderwereld. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Atlas, 2011. ISBN: 978 90 450 1876 8. 400 pagina’s. Bestel